Требуется для просмотраFlash Player 9 или выше.

Статистика сайта

Зімовая эстонская казка.

Часам найлепшы адпачынак – гэта вандроўка. Улетку люблю падарожнічаць з сябрамі па цікавых мясцінах радзімы, на аматарскім узроўні захапляюся краязнаўствам. Але, як у той песні, «каб любіць Беларусь нашу мілую, трэба ў розных краях пабываць». Чытачы «НС» ужо знаёмыя з маімі падарожнымі нататкамі са Святой зямлі і Рыма. Гэтым разам хачу падзяліцца ўражаннямі ад праваслаўнай Прыбалтыкі.

Праграма прадугледжвала наведванне Пюхціцкага Успенскага жаночага манастыра (Эстонія) і Екабпілскага Свята-Духава мужчынскага манастыра (Латвія). Гэта прыбалтыйская правінцыя, але яна не менш цікавая за сталіцы – Талін і Рыгу.

Да вёсачкі Курэмяэ, якая знаходзіцца на паўночным усходзе Эстоніі і дзе месціцца манастыр, ехалі дастаткова доўга. Эстонская правінцыя мала чым адрозніваецца ад беларускай, прайшло больш за 20 гадоў, але адгукаецца сумеснае мінулае ў Саюзе. Пра што эстонцы не любяць узгадваць, інтэрнацыянальную рускую мову ў некаторых раёнах краіны на дух не выносяць. Напрыклад, на ўпакоўках тавараў вельмі часта інфармацыя аб прадукцыі напісана толькі на балцкіх мовах – эстонскай, літоўскай, латышскай, нават міжнароднай англійскай няма. Такі падыход здзіўляе. Аднак мы ехалі ў раён Эстоніі, памежны з Расіяй. Таму рускіх у працэнтных суадносінах там, натуральна, больш.

Пюхціцкі Успенскі манастыр адносіцца да Эстонскай праваслаўнай царквы Маскоўскага патрыярхата. Заснаваны ў 1891 годзе. На сённяшні дзень мае статус стаўрапігіяльнага – падпарадкоўваецца непасрэдна патрыярху. Пюхціца з эстонскай мовы перакладаецца як «святое месца». Згодна з паданнем, там, дзе знаходзіцца манастыр, з’явілася Багародзіца, у XVI ст. каля дуба была аднойдзена ікона Успення Божай Маці. Гэты абраз – адна з галоўных святынь манастыра. Старажытнае дрэва таксама захавалася. Распаўсюджванню праваслаўя на эстонскіх землях паспрыялі князь Сергій і княгіня Лізавета Шахоўскія. Абодва займаліся справамі міласэрнасці. Па іх ініцыятыве было створана праваслаўнае прыбалтыйскае брацтва Хрыста Збаўцы і Покрыва Божай Маці. Лізавета Шахоўская асабіста перапісвалася са святым праведным Іаанам Кранштацкім, які і блаславіў потым стварэнне Пюхціцкага манастыра. Пасля свяціцель у Эстонію накіруе шмат манахінь з Пецярбурга. А Пюхціцкі манастыр выхавае не адну ігуменню для Расіі. Княгіня Лізавета Шахоўская перажыла князя на 45 гадоў, памяці яго пабудавала храм Сергія Раданежскага. Захоўваючы вернасць, будучы набожнай, жывучы пры манастыры, пострыг не прымала. Пахавана побач з мужам пры царкве.

На манастырскай тэрыторыі сёння знаходзіцца сабор Успення Прасвятой Багародзіцы, храм Сімяона Богапрыімца і Ганны Прарочыцы (альбо трапезны), царква-хрысцільня Іаана Прадцечы і мучаніка Ісідара Юр’еўскага, храм свяціцеля Мікалая і Арсенія Вялікага – на могілках. Праз іх ідзе дарога да жыватворнай крыніцы. Ігумення Філарэта віцебскіх паломнікаў назвала сапраўднымі падзвіжнікамі, бо яны ў лютаўскія эстонскія маразы адважыліся акунуцца па веры ў цудадзейную ваду. Прыём у доме паломніка быў дамашні. Ежу ў манастыры гатуюць на дровах, як і топяць лазню. Ды і дровы складаюць па-асабліваму, бы стагі сена. Кажуць, аснову ды роўныя краі выкладаць умее толькі адна манахіня, астатнія ёй дапамагаюць. Насельніц у манастыры каля 120, было больш. Шмат работы, зямельныя ўладанні вымяраюцца дзясяткамі гектараў. Затое ўсё сваё. Паломнікі звычайна з зухам уплятаюць простыя манастырскія прысмакі – хлеб, саленні, мёд, варэнне…

У Пюхціцах ціша. Зіма прыгожая. Сапраўды месца святое. Гуляючы па манастырскай тэрыторыі, толькі і ўяўляла, як яна аздабляецца прыродай у розныя поры года. І калі манаскае цела працуе, то душа насамрэч адпачывае і радуецца.

Сучасны Екабпілс, што ў Латвіі, гістарычна набліжаны да Беларусі. Яшчэ ў XIII ст. плытагоны перапраўлялі тавары з нашых земляў па Даўгаве, на якой стаіць горад. Тэрыторыі тых часоў межавалі з трыма дзяржавамі: Швецыяй, Польшчай, Курляндыяй. У XVII ст. уладарыў тут герцаг Якаў, землі іменаваў у свой гонар Якабштатам. Потым і цудатворную ікону Божай Маці Якабштацкай назвалі. Католік Якаў Гудынскі ўбачыў, як па Даўгаве плыве дошчачка, уваткнуў у яе кап’ё, выцягнуў з вады і ўбачыў на руцэ кроў. Яна сцякала з драўлянай знаходкі – гэта быў абраз Багародзіцы. Потым Якаў прыняў праваслаўе. З гэтым момантам і звязваюць узнік­ненне на гэтых тэрыторыях Свята-Духава манастыра ў XVII ст. Кіеўскі мітрапаліт Пётр Магіла ў той час дараваў права праваслаўным мужчынскім манастырам Беларусі, Богаяўленскаму – у Полацку і Маркаву – у Віцебску, якія знаходзяцца на берагах Заходняй Дзвіны – Даўгавы, пасылаць манахаў з адкрыццём навігацыі ў бок Рыгы для адпраўлення богаслужэнняў. Служкі Божыя не маглі мінаваць Якабштат. Тут яны спыняліся для адпачынку і малітваў, таму менавіта беларускія манахі Полацка і Віцебска паспрыялі заснаванню на гэтай тэрыторыі манастыра. Ён ва ўсе часы быў апорай праваслаўя на курляндскіх землях. Якабштат неаднаразова гарэў, але храм з будынкамі заставаўся цэлым.

Мы прыехалі ў Екабпілскі Свята-Духаў манастыр увечары, калі сабор быў асвечаны месяцовым святлом і глядзеўся проста казачна. Службы тут доўгія. Нават здзіўляешся, як на гэтых землях змаглі захаваць праваслаўныя традыцыі, якія аднаўляюцца і развіваюцца. Прыхажан для невялікага горада дастаткова, прытым, што па-ранейшаму тут пераважаюць пратэстанцкія цэрквы. Але апора праваслаўя хаваецца ў няспыннай малітве за сценамі XVII ст. Інакі і манахі нагадваюць намоленых старцаў і знешне падобныя на стараабрадцаў. Пры манастыры шмат людзей працуюць, так званыя «трудники», што забяспечвае ім жыллё і ежу. Гэтыя працаўнікі дапамагаюць прымаць і паломнікаў, а абед і начлег для пілігрымаў аргані­зуе паслушніца Таццяна. Яна былая настаўніца англійскай мовы, заўсёды марыла мець свой дом, сабачку ля яго ды гарод, а яшчэ каб царква побач была. Так і сталася. Цяпер Таццяна дапамагае пры храме. Узначальвае манастыр добры і мудры ігумен Алексій (Камалтдзінаў). Тыя, хто ў яго спавядаюцца, звычайна кажуць, што грахі ён усе з душы выцягвае. Людзі пасля таямніцы, хоць часта і са слязьмі на вачах, становяцца чыстымі і з усмешкай.

Манастыр месціцца на беразе Даўгавы, побач – прыватны сектар. У многіх па-ранейшаму пячная сістэма ацяплення. Ранішні дымок высіцца ў ружовае марознае неба, узыходзіць сонейка, у храме пачынаецца служба, да якой я прагулялася па ваколіцах. Побач знаходзіцца парк, знакаміты аб’ектам, занесеным у Спіс сусветнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА. Тут абазначаны адзін з пунктаў дугі мерыдыяна, вымеранай астраномам і геадэзістам Васіліем Струвэ (першым дырэктарам Пулкаўскай абсерваторыі). Ля парка месціцца і лепшая латышская гімназія, дзе вучыліся многія вядомыя людзі краіны. Побач з навучальнай установай – каменны помнік памяці воінаў Першай сусветнай вайны, што загінулі ў ваколіцах Якабштата ў 1915 годзе. У сучасным Екабпілсе этнічна насельніцтва падзяляецца напалову – карэнныя латышы і рускія. Можа, таму да мовы апошніх адносяцца без пагарды і нават шыльды з назвамі вуліц напісаны па-латышску і па-руску.

Правінцыйная Латвія мне падалася ціхай і прыгожай. І калі раптам хто захоча здзейсніць вандроўку ў балтыйскім кірунку, то раю наведаць Екабпілс, ад Рыгі ўсяго каля 140 км. Наша Заходняя Дзвіна тут ператвараецца ў паўнаводную Даўгаву, набірае імклівую моц да канцавога прыпынку – Балтыкі. Прыгожыя краявіды і хрысціянская намоленасць мясцінаў толькі спрыяюць адпачынку.

Ірына Лобан, фота аўтара, «НС».