Требуется для просмотраFlash Player 9 или выше.

Статистика сайта

Сёлета, напярэдадні святкавання 65-й гадавіны вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, усе дзяржаўныя архівы вобласці – у Віцебску, Полацку, Оршы і Глыбокім – наладзілі выставы, прысвечаныя Вялікай Перамозе. Прапанавалі на агляд дакументы той змагарнай пары, фотаздымкі. Тэрытарыяльным архівам па асабістаму саставу, а яны, нагадаю, ёсць у кожным, апроч Лёзненскага і Ушацкага, раёне вобласці, такую выставу падрыхтаваць было амаль немагчыма. Тут захоўваюцца дакументы, якія пацвярджаюць толькі працоўную дзейнасць жыхароў рэгіёна – загады аб прыняцці на работу і звальненні, ведамасці аб заробку і г. д. Але загадчыцы Талачынскага раённага архіва па асабістаму саставу Марыі Хмялюк і пры такой дакументальнай звужанасці гэта ўдалося. Дапамог заўсёды дапытлівы позірк архівіста.
Марыя Генрыхаўна звярнула ўвагу на адваротны бок аркушаў дакументаў – і была ўражана. На тым баку таксама былі... дакументы, а не чыстая, некранутая папера. Прытым дакументы нямецкія, фашысцкіх акупацыйных войскаў. На «нашым баку» – спіс прозвішчаў работнікаў Талачынскага лясгаса, на «іхным» – таксама прозвішчы з лічбавымі адзнакамі. Іванаў ды Уладзіміраў аддзяляе колькі там мікронаў паперы ад Пауляў ды Куртаў (як удалося высветліць, гэта былі тылавыя вайсковыя службоўцы, «абознікі», якія перабіралі бульбу). Не хачу, каб чытачы адчулі ў маіх словах якую прымірэнчасць ці лагоду. Насамрэч, жыцці нашых людзей і немцаў падзяляла прадонне злыбяды, якое ўчынілі акупанты сваім бязлітасным захопніцтвам. Гэтыя дакументы пазначаны 1944 годам. Папера, як кажуць, сцярпела ўсё.
Як вядома, пасля вызвалення Беларусі ў разрабаваным дарэшты краі якраз яе і не хапала, як і шмат-шмат чаго яшчэ. Вось і скарыстоўвалі нашы людзі тое, што засталося ад акупантаў – пісалі на адваротным баку іх дакументаў. Дзеці той пары памятаюць, як для заняткаў у толькі што адчыненых школах карысталіся нават сшыткамі, зробленымі з папяровых нямецкіх мяшкоў...
А сённяшнія дзеці, дарэчы сказаць, прыходзяць на экскурсію ў архіў да Марыі Генрыхаўны і з цікавасцю аглядаюць незвычайныя экспанаты.
А яшчэ тут ёсць дакументы, тэкст якіх напісаны на адваротным баку плаката, які распаўсюджвалі сярод насельніцтва нашы сапёры. У ім – папярэджанне ад магчымых мін-лавушак, хітра ўстаноўленых фашыстамі. Малюнкі перасцерагаюць: можа быць замініравана нават падушка на ложку, стол, скрынка з пячэннем, на якое былі так ахвочыя згаладалыя дзеці...
Ёсць у калекцыі Марыі Хмялюк і дакументы, напісаныя на нямецкіх вайсковых картах, якія яны ў спешцы пакідалі падчас адступлення. Прыкра чытаць вядомыя назвы паселішчаў ў нязвыклым варожым напісанні. Што і казаць, немцы ўсё планавалі са сваёй хвалёнай педантычнасцю. І не выйшла!..
Мае талачынскія ўражанні атрымалі працяг у Віцебску. Але ў іншай плоскасці. У Дзяржаўным архіве Віцебскай вобласці разглядаў некаторыя дакументы 1918 года. Дык таксама заўважыў: яны ж пісаныя не на свежай, а на скарыстанай паперы – на бланках «Пасведчання аб прыпісцы да прызыўнога ўчастка». Ёсць сувязь з войскам, але ж не з вайною! А пасведчанне яшчэ царскага часу, калі Віцебская губерня ўваходзіла ў Расійскую імперыю. Тэкст бланка аддрукаваны з літарай «ять».
Вось такія абставіны, звязаныя з тэматычна рознымі, размежаванымі дзесяцігоддзямі, цэлымі эпохамі дакументамі. І ў той жа час такімі падобнымі па свайму стварэнню. Падчас рэвалюцыйнага закалоту, вайны, калі нішчымніца ва ўсім зводзіць жыццё да спажывання на драбок, на крошку, на зуб, папера становіцца своеасаблівай мембранай паміж эпохамі, светамі, нават паміж жыццём і смерцю. І ўсё церпіць, у адрозненне ад людзей.

Сяргей Рублеўскі, Віцебск.