УгісторыістварэннядзяржаўнайсімволікіРэспублікіБеларусьпрасочваюццаяркіявіцебскіякарані. Маюцца  на ўвазе арнамент на сучасным сцягу краіны і мелодыя яго гімна. Іх аўтарам – Матроне Маркевіч і Нестару Сакалоўскаму – не было наканавана сустрэцца пры жыцці, адчуць смак усенароднай славы як творцам сімвалаў краіны, затое іх адметная спадчына ў непарыўнай лучнасці сваёй яднае ўсіх нас, грамадзян зямлі беларускай, ужо больш чым паўстагоддзя.

Як Матрона Сяргееўна, так і Нестар Фёдаравіч – з Віцебшчыны, вяскоўцы, сялянскія дзеці. І сёння добрая нагода з удзячнасцю ўзгадаць пра іх, прайсціся пуцявінамі іх лёсаў. Бо калі кампазітар Сакалоўскі знаёмы яшчэ як аўтар музыкі да велічнай, нібы гімн, і стаўшай народнай «Песні пра Нёман», то імя сціплай вышывальшчыцы Маркевіч ведаюць галоўным чынам спецыялісты.
...Даўно няма на свеце вёскі Касцілішча, дзе у 1886 годзе нарадзілася гэтая таленавітая жанчына. Неяк ва Ульянавіцкім сельсавеце Сенненскага раёна (менавіта тут некалі месцілася вёска) мне далі адрас Зінаіды Аляксееўны Пашкевіч – дачкі Маркевіч. Тая і распавяла ў лісце пра матчыну долю.
«Матрона Сяргееўна (у дзявоцтве Кацар) нарадзілася ў сям’і заможнага селяніна. У хаце раслі сямёра дзяцей. Так як гаспадарка была вялікая, іх змалку прывучалі да працы. Маці з большымі шчыравала ў полі, даглядала малых. Ад сваёй маці яна пераняла ўмельства вышываць, вязаць, прасці, ткаць. Была рэдкаю майстрыцай. Умела мая мама і чытаць, і пісаць. Я памятаю яе вельмі разумнай і прыгожай жанчынай.
Выйшла замуж за Аляксея Захаравіча Маркевіча, як і яна – з заможных сялян. У сям’і нашай не было ніякіх сварак, звадак, царавалі згода і паразуменне. Жылі мы ў дастатку, так як бацькі мелі вялікую гаспадарку. На жаль, двое з шасцярых дзяцей памерлі яшчэ ў маленстве ад тыфу.
У 1933 годзе ў нашым жыцці наступіла чорная паласа: нас раскулачылі, а бацьку забралі немаведама куды. Забралі ўсё, пакінуўшы маму з намі, дзецьмі, на руках. Мама не ведала, як нас пракарміць, і мы галадалі. Калі стваралі калгасы, яна таксама ўступіла, думала, што горш, чым ёсць, не будзе. Толькі там яе не прызнавалі, лічачы «кулачкай». Аднак яна была цярплівай і рашучай жанчынай.
Калі пачалася вайна, на маміну долю выпала яшчэ адно гора: смерць старэйшага сына, майго брата Міхаіла. Мама з усяе моцы старалася не падаць духам. Яна пякла хлеб, які мы адносілі партызанам. З-за гэтага нас ледзьве не расстралялі.
Гора і пакуты праследавалі маму ўсё жыццё. Пасля вайны яна працягвала рабіць у калгасе. Не закінула і сваю любімую справу: усё гэтак жа вышывала, вязала, прала. Мела вельмі моцную зрокавую памяць: усё, што падабалася з убачанага, магла вышыць... Памерла мама, калі ёй быў 71 год».
Малюнак арнаментальнага ўзору, вышытага на ручніку Матронай Маркевіч, яшчэ да вайны трапіў у архіў Белпрамсавета. А ў 1951 годзе ў стварэнні эскіза новага сцяга БССР прымаў удзел родны брат вышывальшчыцы з Касцілішча – доктар мастацтвазнаўства Міхась Сяргеевіч Кацар. Матронін арнамент пад назвай «Узыходзячае сонца» быў прызнаны ўдалым. Ён упрыгожвае і сённяшні Дзяржаўны сцяг Беларусі. Ромб у цэнтры – элемент сімвала ўзыходзячага сонца. Фігуры па баках нагадваюць рогі – сімвал дабрабыту і багацця. У цэнтры ромба – ключ да шчасця. Дадаткова ў эскіз быў ўнесены ўзор хлеба. Усе малюнкі з ромбікаў. Элемент прамавугольніка з прымыкаючымі да яго справа і злева меншымі прамавугольнікамі, як кажуць знаўцы, – «вотыўны знак». Ён гаворыць пра тое, каб усё, што просіць чалавек, збылося.
Вось які старажытны сэнс мае выштукаваны працавітымі рукамі сялянкі Матроны ўзор, якія глыбокія карані ў гэтых ромбікаў ды прамавугольнікаў. І хоць мяркуючы па расповяду дачкі вышывальшчыцы, шмат было злыбяды ў Матроніным жыцці (не збылося многае, пра што, пэўне ж, прасіла ў лёсу), той магічны знак у арнаменце – як пажаданне шчасця нам і ўсім, хто прыйдзе пасля.
Толькі 13 хат засталося ад вялікай некалі вёскі Вешкі на Докшыччыне, дзе ў 1902 годзе з’явіўся на свет Нестар Сакалоўскі. З яго радні адшукалася Святлана Славікоўская, прабабуля якой была стрыечнай сястрой кампазітара з матчынага боку. Святлана Уладзіміраўна працуе па гаспадарчай частцы ў Бярозкаўскай СШ-садзе. І, канешне ж, захоўвае сямейныя паданні пра адметнага родзіча.
Кажа, што Сакалоўскія былі «не жабракі і не беднякі, жылі крэпкавата, тры пары валоў мелі, па святах у царкву хадзілі, Нестараў бацька – у ботах».
Нестар рос вельмі чуйным да музыкі. Маці добра спявала. У бацькі быў гармонік, у дзядзькі Міхалюка – скрыпка, але малому іх не давалі, бо трэба было граць на вяселлях, па святах. У іхняй хаце нярэдка здараліся вячоркі. Зладзілі хлапчуку бубен, дык ён браў яго з сабою нават свіней пасвіць. Бацька Нестара курыў люльку, аднойчы заснуў гэтак – і хата згарэла.. А сям’я вялікая. Большым сынам сказаў: «Шукайце свой шлях, пры сабе пакіну толькі малога» – і з жонкай ды Нестарам рушыў у Мінск.
Наноў разжывацца было цяжка, бацька стаў дворнікам, маці – прачкай. Нестар трапіў у школу ажно... у 15 гадоў. Затое ў школе той вучылі і музычнай грамаце. Хлопец хутка адолеў ігру на балалайцы.
Усё жыццё Сакалоўскага звязана з народнай песняй. Удзел у знакамітым па тым часе творчым клубе «Беларуская хатка», праца ў хоры; на службе ў арміі ён ротны запявала, у Беларускім перасоўным драмтэатры Уладзіслава Галубка – акцёр і хормайстар. Дзе б ні быў – занатоўваў беларускі, украінскі, яўрэйскі музычны фальклор. Здолеў скончыць музычны тэхнікум і распачаў кампазітарскую творчасць, а яшчэ ў некалькіх калгасах паблізу Мінска арганізаваў харавую самадзейнасць. Калі ў 1937 г. быў створаны Дзяржаўны ансамбль песні і танца, Сакалоўскі і тут заняў пасаду хормайстра.
Тады, да вайны, і патрапіла ў госці да Нестара Фёдаравіча яго стрыечная сястра з Докшыччыны – Соф’я Сакалоўская, прабабуля С. Славікоўскай. Да скону потым згадвала, як пасадзілі яе на чырвоны кут у вялікай хаце з адмысловымі выцінанкамі на вокнах – убранства было на сялянскі манер: «Я ніхто, а гэткая пашана. У Нестара ўжо сям’я мелася, якраз нешта святкавалі. Былі госці – усе вучоныя такія, але простыя, прыветлівыя».
Перад вайной Н. Сакалоўскі стварае Палескі ансамбль песні і танца. А потым былі эвакуацыя ў Чувашыю, праца на заводзе, служба ў гвардзейскай часці, кіраўніцтва Беларускім дзяржаўным ансамблем песні і танца. Пасля вызвалення Беларусі яго накіравалі ў Камітэт па справах мастацтва, затым у рэдакцыю музычнай літаратуры дзяржаўнага выдавецтва. Дарэчы, Нестар Фёдаравіч не саромеўся вучыцца і ў сталым узросце – стаў студэнтам па класу кампазіцыі ў Беларускай кансерваторыі...
Узнёслая, урачыстая песня «Мы – беларусы» на словы Міхася Клімковіча была напісана ў 1944 годзе. Яна вельмі хутка стала вядомай і папулярнай, хаця тады і радыё было далёка не ўсюды. 24 верасня 1955 г. яна прагучала як гімн нашай рэспублікі. Гучыць і сёння.
Жыватворная глыбіня беларускага музычнага фальклору, зберажэнню і апрацоўцы якога прысвяціў сябе кампазітар Сакалоўскі, сілкавала яго творчы пошук. Наш зямляк напісаў, па сутнасці, самую народную, самую галоўную песню для сваёй краіны. Толькі пачуць яе ў якасці гімна яму было не суджана – 16 лістапада 1950 г. Нестар Фёдаравіч памёр.
У Бягомльскім музеі народнай славы ёсць матэрыялы, прысвечаныя адметнаму земляку, і ў Бярозкаўскай школе таксама шануюць памяць пра яго. С. Славікоўская распавяла яшчэ, што два яе браты іграюць на баяне, гітары, а сястра – на гармоніку. Мабыць жа, фамільныя – па Сакалоўскіх, спадчынныя здольнасці, бо ўсе трое – самавукі.

Галіна Шпакоўская, «НС».