Увосень быў у санаторыі «Лётцы». Там лечыцца і адпачывае шмат людзей з Расіі, асноўная ж маса – беларусы. Аднак беларускага слова не чуваць. Сказаў сам сабе: «А я буду гаварыць па-беларуску!»
Неяк аказаўся ў кампаніі двух адпачываючых. Яны гаварылі па-руску, але вымаўлялі словы так, што было зразумела: беларусы. І вось адзін з іх пытаецца ў мяне: «Пачэму вы гаварыце па-беларуски?» Прызнацца, адразу і не знайшоўся, што адказаць. Мільганула думка: «А каб француз запытаўся ў француза, чаму той гаворыць па-французску? Пэўна, больш бязглуздага пытання і не задаць». Ураз прапаў настрой, бо даказваць нешта ў такой сітуацыі – марная трата часу. Ішоў і разважаў: «Чаму гавару па-беларуску? Так гаварылі мае бацькі, землякі, я рос на беларускай зямлі». А пра свайго суразмоўцу падумаў: «Бедны чалавеча, не чуеш ты, як сваім вымаўленнем раніш рускія словы».
Зайшоў на пошту. «Калі ласка, мне стрыжань для ручкі», – папрасіў у работніцы. А яна (як аказалася, беларуска) здзіўлена пытаецца: «А вы что – разговариваете по-белорусски?». Цяпер са шкадаваннем падумаў пра сябе: «Чужы сярод сваіх».
...У нашых Камаях каля 800 жыхароў, назвы каля 10 вуліц напісаны па-руску. Можа, большасць жыхароў – рускія людцы? Ды не, іх, можна сказаць, адзінкі. (Дарэчы, назвы вуліц у нашай сталіцы – на беларускай мове). Ніхто не забараніў і настаўніцы Камайскай школы Ірыне Уладзіміраўне Кісель на сваім доме павесіць шыльду з надпісам: «вуліца Гагарына». У Камайскім лясніцтве – шыльды на беларускай мове, ды яшчэ адна – на будынку Камайскай СШ – цешыць вока беларускімі словамі.
І больш нідзе ў Камаях такога не ўбачыш. Як толькі вёска стала аграгарадком, у Доме культуры не заўважыць беларускага слова (за выключэннем тэкста гімна Рэспублікі Беларусь). На дзвярах бібліятэкі – «Библиотека». На крамах шыльды толькі рускамоўныя (адна з іх – «Шинок»!).
У Камаях жыву 24-ы год і мяне заўсёды насцярожвала, што ніхто ніколі не падаў голасу ў абарону сваёй мовы. Напішы назву вуліцы хоць іерогліфамі, ніхто ўвагі не зверне. Вось такія мы – беларусы... Хіба падобнае магчыма, скажам, у суседняй Літве ці ва Украіне, Швецыі, Германіі?
Не так даўно на доме, дзе я жыву, з’явілася шыльда – «Улица 40 лет Победы». Пастараўся старшыня Камайскага сельскага Савета Генадзь Урбанайць, у мінулым дырэктар вясковай школы з беларускай мовай навучання, які сам выкладаў там на роднай мове. Я нічога не маю супраць мовы рускай, наадварот, паважаю яе і цаню. Да таго ж яна мае статус дзяржаўнай. Але ж і беларуская мова – дзяржаўная. Тады на шыльдзе назва вуліцы павінна быць на дзвюх мовах, прытым першаснасць – за тытульнай. Таму і спадзяюся ўбачыць на сваім доме шыльду – «Вуліца 40 год Перамогі».
На паўночным ускрайку Камаяў з’явілася новая вулі­ца, забудаваная катэджамі. (Назвалі яе ў гонар Альфрэда Ромера, выдатнага мастака, які шмат гадоў жыў і тварыў у гэтых мясцінах. У нашым касцёле ёсць абраз яго пэндзля). І тут шыльды аформлены па-руску. Жыхары самі заказваюць іх у Паставах. А чаму б не заказаць цэнтралізавана і надпісы па-беларуску?
Здавалася б, зусім не складана прамаўляць – краснава, галубова (калі так карціць гаварыць па-руску). Дык жа не, гавораць – краснага, галубога... Хіба ж гэта руская мова? Беларусам не ўласцівы мяккія р, ч, т, шч. А калі спрабуем змякчыць (рядом, приоритет, чяй, щюка), то для артыкуляцыйнага апарату гэта прымус. Рускай мовай добра карыстацца як міжнацыянальнай. Дома ж, сярод сваіх людзей, калі ты лічыш сябе беларусам, гавары так, як гаварыла твая маці.
Паколькі ў нашай краіне дзве дзяржаўныя мовы – беларуская і руская, то дзярж­служачы любога рангу павінен валодаць імі. Але далёка не так на практыцы. Гаворыш з чыноўнікам у яго службовым кабінеце па-беларуску, а ён з табой – не. Слушна заўважыў дырэктар Лынтупскага спіртзавода Алег Анціфораў: «Я не магу назваць сябе беларусам, калі не ведаю сваю мову, гісторыю. Мова – аснова нацыянальнасці».
...У маёй кватэры ёсць радыёкропка. Загаворыць – і жыць весялей. Але вось што засмучае: дыктары і журналісты дапускаюць многа моўных памылак. Складваецца ўражанне, што людзі не ведаюць школьнай граматыкі. Канешне, слухачы ў асноўнай сваёй масе не заўважаюць гэтых хібаў, але ж ёсць знаўцы мовы.
Будзем няволіць сваю мову, пагарджаць ёю – нам ніколі не быць народам адметным. Народ без сваёй мовы, што самалёт без апазнавальных знакаў: усюды да цябе насцярожанае стаўленне.

Аркадзь Нафрановіч, Пастаўскі раён.